Libya yargısındaki bölünme seçimleri tehdit ediyor
Libya’da son günlerde Yüksek Yargı Konseyi’nde yaşanan bölünme ve fikir ayrılıkları, ülkede bir an önce yapılacak olan seçimleri de tehlikeye atıyor.
Ordu ve hükümet gibi hakim organlardaki bölünmüşlüğün birleştirilmeye çalışıldığı Libya’da son dönemde birliği ve bağımsızlığı koruyan tek anayasal kurum olan Yüksek Yargı Konseyi’nde bir ikilik yaşanıyor.
Şuranın liderlerinden biri Temsilciler Meclisi’nin (TM) birkaç gün önce atadığı Miftah el-Kavi, onun oburu ise Yargıtay Anayasa Dairesi’nin onayladığı Abdullah Ebu Rezize.
Yargıdaki bu çatlak, ülkede yapılması planlanan seçim sürecinin yanı sıra bölünmüş ordu ve hükümetin idaresinin birleştirilmesini de engellemektedir.
Yargının seçim kapsamında cumhurbaşkanı adaylarının itirazlarını karara bağlama yetkisi dikkate alındığında, ülkede tek bir yargı kurumunun olmaması şeffaf, güvenli ve herkesin kabul edebileceği bir seçim yapılmasını zorlaştırmakta hatta imkansız kılmaktadır. .
Kavi’nin atanması ve Ebu Razize’nin itirazı
Libya Yüksek Yargı Kurulu başkanını belirleme yetkisinin İsimli Teftiş İdaresi’nden TM’ye devredilmesini öngören yargı sistemi kanununda yapılan değişikliğin ardından Temsilciler Meclisi, Yüksek Yargı Kurulu başkanlığına bir oyla Miftah Kavi’yi seçti. 26 Temmuz’daki oturumunda oy çokluğu.
Yargıtay Anayasa Dairesi ise yargı sistemi kanununda değişiklik yapılmasına itiraz ederek bu düzenlemenin Anayasa’ya aykırı olduğuna karar verdi. Anayasa Dairesi de Kavi’nin görevine son vererek Abdullah Ebu Rezize’nin görevinde kalmasına karar verdi.
Normal kurallarda TM ve Kavi’nin Anayasa Dairesi’nin kararına tabi olması gerekirken, karardan önce Kavi’nin Anayasa Dairesi’ni tanımayı reddettiğini ifade ettiği bir video görüntüsü yayınlandı.
Yargıyı ve TM’yi aşan bu çatışma sokaklara da sıçradı; Çok sayıda kişi TM’nin kararlarını protesto ederek Yüksek Yargı Kurulu binası önünde gösteri düzenledi.
Gösterilerin ardından ülke basınında yer alan haberlere göre, Anayasa Dairesi’nin Kavi’nin atama kararını geçersiz ilan etmesi üzerine Ebu Rezize’nin Yüksek Yargı Kurulu başkanı olarak göreve başlaması için belirli prosedürler uygulamaya kondu.
Ebu Rezize’ye devir teslim süreci, TM’nin Kavi’yi Yüksek Yargı Kurulu Başkanlığı’na seçtiği gün, Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) Adalet Bakanı Halime Elbuseyfi’nin de katılımıyla ve güvenlik güçlerinin gözetiminde gerçekleşti.
TM ise, Ebu Rezize’nin Yüksek Yargı Kurulu Başkanlığı’na “emirle” atanmasını kabul etmemiş ve bunu “silah zoruyla müdahale” olarak değerlendirmişti.
TM, “yargı birliğine ve bağımsızlığına” saygı duyduğunu da teyit etmesine rağmen, Anayasa Dairesi’nin yargı sistemi kanununda yaptığı değişikliği geçersiz kılma kararını görmezden geldi.
Nitekim Miftah Kavi, Ebu Rezize’yi destekleyen UBH’nin güvenlik güçlerinin kontrolündeki başkent Trablus’ta Yüksek Yargı Konseyi’nin başkanı olarak görev yapamıyor.
Bu nedenle TM, Trablus’taki Anayasa Dairesi yerine Libya’nın doğusundaki silahlı kuvvetlerin lideri Halife Hafter’in kontrolündeki Bingazi’de bir oldubitti dayatmak için bir Anayasa Mahkemesi kurmaya çalıştı.
Tobruk’taki Temsilciler Meclisi’nin Yüksek Yargı Kurulu başkanlığına Kavi’yi atama konusundaki ısrarı, yargının bölünmesine ve dolayısıyla seçimlerin aksamasına yol açması muhtemeldir.
Parlamento ve yargı arasında çatışma
Yargıtay’ın temyiz mahkemeleri, 24 Aralık 2021 seçimlerini kesintiye uğratarak, eski rejim başkanı Muammer Kaddafi’nin oğlu Seyfülislam Kaddafi, Halife Haftar ve UBH Başbakanı Abdülhamid Dibeybe gibi tartışmalı isimlerin adaylığına izin verdi.
Libya medyasına göre Seçim Komisyonu üzerindeki milletvekillerinin baskısı, Seçim Komisyonu Başkanı İmad es-Sayih’in silahlı grupların baskısı altındaki baskısı, kurulun “mücbir sebep” ilan etmesinde en değerli rolü oynadı.
TM’nin bir Anayasa Mahkemesi kurma ve yargıya ilişkin kanunu değiştirmeye çalışarak yargıyı kendi otoritesine tabi kılma isteği, yargıyı siyasi iktidarla çatışma alanına itmiştir.
Yargı, siyasi muhaliflerin onu hesap verme aracı olarak kullanmasını istemediği için Anayasa Dairesi’ni de dondurdu; böylece doğu ve batı arasındaki keskin bölünme ve mücadeleye rağmen birliğini ve bağımsızlığını korumuştur.
Aralık 2022’de TM, başkent Trablus’taki Anayasa Dairesi yerine doğudaki Bingazi kentinde bir Anayasa Mahkemesi kurulması için bir yasa çıkardı.
Bu adım Danıştay tarafından reddedildi ve kararın anayasaya uygunluğu sorgulandı. Danıştay, Libyalı yargıçlara bu kararı uygulamamaları çağrısında bulundu.
Danıştay’ın bu sert tavrı karşısında Temsilciler Meclisi, özellikle Dibeybe hükümetini devirmek için bir zemine ihtiyaç duyduğu için geri adım atmak ve Anayasa Mahkemesi yasasını dondurmak zorunda kaldı.
